| Τα έθιμα του Πάσχα |
| Η Κρήτη μας1 - Ήθη και Έθιμα1 | |||
|
Μ. ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ - Μ. ΒΔΟΜΑΔΑ - ΠΑΣΧΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ - ΚΑΛΑΝΤΑ
ΕΡΕΥΝΑ - ΜΕΛΕΤΗ Α. Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗΣ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ
Το Πάσχα είναι η πιο μεγάλη, η πιο λαμπρή ( εξ ου και το Πάσχα λέγεται και Λαμπρή ) γιορτή της Χριστιανοσύνης και ακολουθεί αυτή των Χριστουγέννων. Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται για τη γέννηση του Χριστού και το Πάσχα για τα Πάθη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση Του.
Το Πάσχα αρχικά γιορταζόταν συγχρόνως σ΄ όλες τις χριστιανικές Εκκλησίες και από το Θ΄ αιώνα καθορίσθηκε να τελείται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας της 21ης Μαρτίου μη συμπεριλαμβανομένης, κατά το Ιουλιανό ημερολόγιο στην Ορθόδοξη εκκλησία και κατά το Γρηγοριανό στη Ρωμαιοκαθολική. Η εορτή του Πάσχα λόγω της σπουδαιότητάς της επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες πριν από αυτό (Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου). Οι ακολουθίες που τελούνται τότε έχουν αρχαιοπρέπεια (ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού), κατάνυξη και λαμπρότητα και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.
Σημειώνεται ότι: 1) Η λέξη «Πάσχα» σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές προέρχεται από τη μεταγλώττιση της Αραμαικής και Εβραϊκής λέξης "Πεσάχ" που σημαίνει το πέρασμα της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας κατά την έξοδό των Εβραίων από την Αίγυπτο προς τη γη της επαγγελίας. Ωστόσο η συσχέτιση αυτή δεν αναφέρεται από κανένα αρχαίο συγγραφέα και συνεπώς η λέξη «Πάσχα», η γιορτή που γίνεται για τα Πάθη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Κυρίου, ετυμολογείται προφανώς από το ελληνικό ρήμα «πάσχω, έπαθον κλπ». Απλώς εδώ έχουμε λίγο ομοιάζουσες φθογγικά λέξεις. 2) Σύμφωνα με αυτούς που λένε ότι η λέξη «Πάσχα» προέρχεται από τη μεταγλώττιση της Αραμαικής και Εβραϊκής λέξης "Πεσάχ", «Πεσαχ» ήταν εορτή των Εβραίων που γινόταν σε ανάμνηση της εξόδου τους από την Αίγυπτο και τη διάβασή τους από την Ερυθρά. Ωστόσο πουθενά δεν γίνεται μνεία για γιορτή πεσαχ και αφετέρου κατ’ άλλους, η Βίβλος συσχετίζει το pesah με το ρήμα pasah πού σημαίνει είτε χωλαίνω, είτε εκτελώ τελετουργικό χορό γύρω από τη θυσία (Γ' Βασ. 18:21,26), είτε, μεταφορικά, "ξεφεύγω", "περνώ", "απαλλάσσω" και το Πάσχα, είναι το πέρασμα του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών, ενώ έπληττε τα σπίτια των Αιγυπτίων (Έξ. 12:13,23,27 / βλ. Ησ. 31:5). 3) Μερικοί λένε ότι δεν υπήρξε η εορτή Pesah των Εβραίων και άλλη ότι υπήρξε και άρχιζε το βράδυ της 14ης του μηνός Νισσάν πριν από τη δύση του ηλίου, και περιλάμβανε διάφορα έθιμα, όπως το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού, με το αίμα των οποίων έβαφαν την είσοδο των σπιτιών τους, κατ' αναπαράσταση της νύκτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Στο πασχαλινό δείπνο υπήρχαν επίσης πικρά χόρτα σε ανάμνηση της πικρίας από την δουλεία στην Αίγυπτο, οίνος , αλλά και άζυμος άρτος σε υπενθύμιση της βιαστικής αναχωρήσεως από την Αίγυπτο. Επομένως όπως και να έχει το πράγμα άλλο η γιορτή Πάσχα των Χριστιανών και άλλο η γιορτή «Πεσαχ» των Εβραίων. 4) Υπενθυμίζουμε επίσης ότι το γεγονός της εξόδου συνέβη με μια σειρά θεϊκών παρεμβάσεων, από τις οποίες η σημαντικότερη εκδηλώνεται τη νύχτα κατά την οποία θα εξολοθρεύονταν τα πρωτότοκα των ανθρώπων και των ζώων των Αιγυπτίων, ενώ τα σπίτια των Εβραίων θα προστατεύονταν, αφού οι πόρτες τους είχαν σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει (Έξ. 11:5, 12:12). Μετά την έλευση, σταύρωση και Ανάσταση του Χριστού ειπώθηκε παραβολικά ότι ο ίδιος θυσιαζόμενος υπήρξε ο "αμνός" του Θεού, ο οποίος "πήρε" τη θέση του πασχαλινού αμνού, αφού θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ, Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ) 2. Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ ΚΑΙ Η ΝΗΣΤΕΙΑ (ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ)
Σαράντα οκτώ (48) μέρες κρατά η νηστεία πριν από το Πάσχα, όσες και οι μέρες που νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Η νηστεία του Πάσχα λέγεται και "Μεγάλη Τεσσαρακοστή > Σαρακοστή" , επειδή είναι μεγαλύτερη των άλλων (Χριστουγέννων, Δεκαπενταύγουστο κ.α.). Η νηστεία που τηρείται πριν από τα Χριστούγεννα διαρκεί 40 ημέρες και η νηστεία πριν το Πάσχα διαρκεί 48 ημέρες. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους η περίοδος της Σαρακοστής ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία των Κατηχουμένων, οι οποίοι την ημέρα του Πάσχα βαπτίζονταν. Την Κυριακή των Βαίων επιτρέπεται η ιχθυακατανάλωση και στους ναούς γίνεται η διανομή κλάδων βάγιας- ήμερης δάφνης Τα φαγητά Σαρακοστής: Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες κ.α. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ.α.), τα διάφορα γιαχνί, τα παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ.α.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ, ΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ - ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ
Τα Κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες..», λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός.» , που αναφέρεται στη σταύρωση του Χριστού. Τα κάλαντα αυτά λέγονται συνήθως από σχολικές ομάδες. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας. Στη Κρήτη, όπως βλέπουμε εδώ στη Δίκτη, ο επιτάφιος μπαίνει άνωθεν της πίσω πόρτας της εκκλησίας και περνούν από κάτω όλοι οι πιστοί. Μετά το τέλος της Θείας λειτουργία βγαίνουν από την κύρια είσοδο. ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ Αν είναι με το θέλημα και με τον ορισμό σας Λαζάρου την Ανάσταση να μπω στ’ αρχοντικό σας.
Σήμερον έρχεται ο Χριστός, ο επουράνιος Θεός, εν τη πόλει Βιθανία. Μάρθα κλαίει και η Μαρία Λάζαρο τον αδερφό τους, τον γλυκό και καρδιακό τους.
Τον μοιρολογούν και λέουν, τον μοιρολογούν και κλαίουν τρεις ημέρες τον θρηνούσαν και τον εμοιρολογούσαν.
κίνησε ο Χριστός για να `ρτει και εβγήκεν η Μαρία έξω από τη Βιθανία και εμπρός του γόνυ κλει και τους πόδας του φιλεί.
δεν θ` απέθνησκε ο αδελφός μου Πλην! Και τώρα ‘γω πιστεύω και καλότατα ηξεύρω ότι δύνασ’ αν θελήσεις και νεκρούς να αναστήσεις.
Τον τάφο να μου δείξετε και ‘γω τον ανασταίνω.
και ‘γω θε να πηγαίνω.
Και παρευθύς επήγαν και τον τάφο του εδείξαν. Επήγαν και του έδειξαν τον τάφο του Λαζάρου Τους είπε και εκύλησαν τον λίθο, που ‘χε απάνου. Τότε ο Χριστός δακρύζει και τον Άδη φοβερίζει: <<Άδη, Τάρταρε και Χάρο, Λάζαρο θα σου τον πάρω>>.
Δεύρο έξω Λάζαρέ μου φίλε και αγαπητέ μου.
Παρευθύς από τον Άδη ως εξαίσιο σημάδι Λάζαρος απελυτρώθη, ανεστήθη και εσηκώθη, Λάζαρος σαβανωμένος και με το κερί ζωσμένος.
Εκεί Μάρθα και Μαρία εκεί κι όλη Βηθανία. Μαθητές και Αποστόλοι τότε ευρεθήκαν όλοι Δόξα το Θεώ φωνάζουν και το Λάζαρο ξετάζουν
<<Πες μας, Λάζαρε, τι είδες εις τον Άδη, όπου πήγες;>>
<<Είδα φόβους, είδα ΄τρόμους, είδα βάσανα και πόνους. Δώστε μου λίγο νεράκι, να ξεπλύνω το φαρμάκι της καρδιάς, των χειλέων και μη με ρωτάτε πλέον>>.
με υγεία να σας βρούμε, στον οίκο σας χαρούμενοι τον Λάζαρο να πούμε. Ή τους ήχους μας χαρούμενους πάλι να τραγουδούμε Το πρώτο θαύμα πώκαμε ο Χριστός ήταν στη Γαλιλαία κι όλοι το θαύμα λέγαν. ήταν της Βηθανίας τον αδελφό Μαρίας. ήταν στον Ιορδάνη από τον Ιωάννη. ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα Απολογιέται κι ο Χριστός της μάνας του και λέγει. ----- Το μονοπάτι τς’ έβγαλε μες του ληστή την πόρτα, ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ (Α. ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ) Σήμερον μαύρος ουρανός, Η ΜΑΛΑΚΑ, Η ΜΥΖΗΘΡΑ, ΤΟ ΑΝΘΟΤΥΡΟ, ΤΟ ΧΛΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΣΟΧΕΙΡΙ
Το «χλωρό» είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχείρι είναι το μικρό τυρί –κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχείρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους σύντεκνους, συγγενείς και πακτωτές τους που δεν έχουν οι ίδιοι κοπάδι και για τις ανάγκες του Πάσχα. Μαλάκα λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό) κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και μυζήθρα το δεύτερο προϊόν. Η μαλάκα βγαίνει βάζοντας στο γάλα πυτιά και χωρίς να βράσουμε το γάλα. Η μυζήθρα βγαίνει προσθέτοντας λίγο γάλα στον ορό (υγρό) που μένει μετά την αφαίρεση της μαλάκας και βράζοντας αυτό το μείγμα σε μεγάλη θερμοκρασία και χωρίς τώρα να βάλουμε πυτιά. Όταν ξεραθεί η μαλάκα λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα λέγεται ανθότυρο.
ΤΟ ΒΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΑΥΓΩΝ
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται και με το βάψιμο των αυγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας. Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αυγά είναι είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.
Η ΦΟΥΝΑΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ
Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα (την λεγόμενη φουνάρα, φουνάρα = η μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί (ένα κακό έθιμο).
ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΗΡΙ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΗ ΦΟΥΝΑΡΑ
Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει-προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία - ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π.χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!».
ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΦΩΣ
Μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι ( μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δεν λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΦΑΓΗΤΑ
Στην Κρήτη εκτός από τους "χοχλιούς" (σαλιγκάρια μπουμπουριστά ή βραστά ή στιφάδο), χαρακτηριστικά φαγητά είναι και τα σπαράγγια και τα τσιμούλια (παροπούλια), βραστά ή τηγανητά με αυγά, τα διάφορα αυγολέμονα (με χοιρινό ή αρνί), τα στριφτά (χειροποίητα) μακαρόνια με ανθότυρο ή κεφαλοτύρι, τα αγοραστά μακαρόνια με βραστή γίδα, το πιλάφι (με γίδα ή πέρδικα ή κότα), η στάκα (φτιάχνεται από αλεύρι και βούτυρο γάλακτος), το ρυζόγαλο, το ξινόγαλο, τα καλιτσούνια (μικρά κομμάτια από χειροποίητο φύλλο με γέμιση ανθότυρο) του φούρνου ή τηγανιτά, οι βρουβόπιτες (χειροποίηστε πίτες με γέμιση άγριων χόρτων ή σέσκλων κ.α.), ο "χόντρος" (σούπα από στάρι αλεσμένο στο χερόμυλο και γάλα γλυκό), ο ξυνόχοντρος (σούπα με γάλα ξυνό και στάρι αλεσμένο), το οφτό αρνί ή ρίφι, το ψητό (στο φούρνο) γουρουνόπουλο κ.α. και βεβαίως το κυνήγι (πέρδικα, λαγός, κοτσίφι κ.α.), καθώς και οι ομαθιές (η κοιλιά του γουρουνιού γεμισμένη με σταφίδες και ρύζι ή τραγανά), τα γαρδούμια (γαρδούμπες βραστές ή αυγολέμονο) κ.α. Από το Κρητικό τραπέζι δεν λείπουν φυσικά οι διαφορετικού τύπου ελιές, τα πολλά και διαφορετικού τύπου τυριά (μαλάκα, ανθότυρο, κεφαλοτύρι κ.α.), τα λαχανικά και τα άγρια χόρτα (βρούβες, ραδίκια, καλλίτσες, τζόχοι (ζοχοί), τσιμούλια κ.α.). Τα χαρακτηριστικά ποτά της Κρήτης είναι «το κρασί», κυρίως κόκκινο, που το συναντάμε σε κάθε Κρητικό τραπέζι και σε διάφορες τοπικές ποικιλίες και φυσικά η τσικουδιά ή άλλως "ρακί" (= η ρακί ή το ρακί) Αγαπημένο και χαρακτηριστικό φαγητό κατά τη Σαρακοστή είναι οι χοχλιοί (από το κοχλοί, κοχλίας), καθώς και λέει και η μαντινάδα: Ο Κρητικός στη ξενιτιά πόσα λεφτά δε δίδει να βρει μπουμπουριστούς χοχλιούς να φάει με το ξίδι
ΤΑ ΦΑΓΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί (ήρθε και στην Κρήτη από τους Ρουμελιώβτες γαμπρούς), απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί (στην περίπτωση αυτή πάντα «ζυγισμένο», δηλαδή όχι κλεμμένο) και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο κ.α.). Απαραίτητα υπάρχουν τα στριφτά μακαρόνια, τα καλιτσούνια, το χλωρό κ.α. http://www.krassanakis.gr/CRETE-PASHA.htm
|
